Kampania „Młodzi Obywatele” weszła w etap, w którym decyduje się jej realny wpływ na szkoły. Do sądeckich liceów i techników trafił właśnie mail z informacją, że w ramach projektu realizowanego z dofinansowaniem Ministerstwa Edukacji Narodowej przygotowano bezpłatną broszurę „10 lekcji krytycznego myślenia dla Sądeczan”. Link do materiału znajduje się TUTAJ, a całość gotowa do wykorzystania na lekcjach.
W wiadomości do szkół podkreślono, że broszurę można stosować elastycznie: jako krótki cykl zajęć, pojedyncze lekcje albo inspirację do pracy z własnymi przykładami. Każda z dziesięciu lekcji zawiera krótki tekst oparty na lokalnym kontekście oraz mini-test w formularzu online, co ułatwia pracę na języku polskim, historii czy godzinie wychowawczej. Uczniowie uczą się w niej odróżniać fakty od opinii i wniosków, rozpoznawać manipulacje liczbami i językiem, dostrzegać rolę emocji, algorytmów i baniek informacyjnych, a także krytycznie podchodzić do autorytetów i „ekspertów z internetu”. Materiał ma charakter obywatelski i apolityczny – nie podsuwa gotowych poglądów, tylko wzmacnia samodzielne myślenie.
Najlepiej widać to na przykładzie Zespołu Szkół Samochodowych w Nowym Sączu, gdzie na podstawie założeń broszury zrealizowano szkolną akcję edukacyjną. Do projektu zgłosiło się piętnaścioro wolontariuszy, którzy od początku współtworzyli wszystkie działania. To oni zajęli się promocją kampanii, zaprojektowali roll-up i identyfikatory, przygotowali krótkie filmiki, rysowali plakaty i brali udział w warsztatach, podczas których krok po kroku porządkowano pojęcia związane z dezinformacją.
Podczas zajęć młodzież pracowała z hasłami, które coraz częściej pojawiają się w debacie publicznej, ale rzadko są spokojnie wyjaśniane. Uczniowie uczyli się odróżniać dezinformację od mis- i malinformacji, rozumieli, czym jest manipulacja medialna, bańka informacyjna, łańcuszek wiralowy, jak działają boty i trolle, na czym polegają clickbaity i deepfake’i, co oznacza fact-checking, czym jest źródło informacji i jak powstaje narracja.
Rozmawiano nie tylko o definicjach, ale też o motywach: politycznych, finansowych, społecznych, psychologicznych, propagandowych i tych czysto „zasięgowych”, związanych z chęcią popularności. Były odniesienia do „sądeckiego podwórka” infrmacyjnego. Ważnym wnioskiem było odkrycie, że nie każda fałszywa informacja powstaje po to, żeby komuś zaszkodzić – bywa efektem pośpiechu, niewiedzy, bezrefleksyjnego powielania treści. To kierowało rozmowę na odpowiedzialność za własne udostępnienia i komentarze.
Najważniejsze pojęcia wolontariusze przenieśli z notatek na papier. Powstały własnoręcznie robione plakaty, które zawisły na szkolnej tablicy informacyjnej i na drzwiach sal lekcyjnych. Obok nich pojawiły się grafiki przygotowane na komputerze. Ich zdjęcia trafiły później na szkolny profil w mediach społecznościowych, dzięki czemu kampania wyszła poza wąską grupę uczestników warsztatów i stała się elementem życia całej szkoły. Uczniowie z innych klas mogli zatrzymać się na korytarzu, przeczytać krótkie hasła i definicje, a potem wrócić do nich w sieci.
Istotnym momentem akcji była wizyta redaktora naczelnego portalu „Sądeczanin”. Uczniowie mogli usłyszeć z pierwszej ręki, jak wygląda codzienna praca dziennikarza, w jaki sposób pozyskuje się informacje, jak się je weryfikuje i co dzieje się z tekstem, zanim trafi na stronę internetową. Była mowa o odpowiedzialności za słowo, o presji szybkości i o tym, jak łatwo w takich warunkach ulec niepewnym źródłom. Po spotkaniu na portalu pojawił się artykuł o wizycie w „Samochodówce”, dzięki któremu projekt zyskał kolejnych odbiorców, a uczniowie zobaczyli, że ich działania naprawdę wychodzą poza mury szkoły.
Finałem kampanii było nakręcenie czterech krótkich filmów pokazujących różne przejawy dezinformacji i sposoby radzenia sobie z nią. Wolontariusze korzystali z mikrofonów krawatowych i statywu zakupionych w ramach projektu, dzięki czemu mogli zadbać o dobrą jakość dźwięku i obrazu. Filmy nie tylko porządkowały pojęcia, o których wcześniej dyskutowano, ale też przyciągały uwagę rówieśników formą, rytmem i językiem. Sprzęt pozostał w szkole – korzysta z niego klub „Laweta pomocy”, który planuje kolejne akcje wolontariackie i edukacyjne.
Broszura „10 lekcji krytycznego myślenia dla Sądeczan” i doświadczenia Zespołu Szkół Samochodowych pokazują, że krytyczne myślenie nie musi być abstrakcyjnym hasłem z podręcznika. Może stać się konkretnym zestawem nawyków: sprawdzania faktów, zadawania pytań o liczby i język, dostrzegania emocji i algorytmów, ostrożnego podchodzenia do autorytetów. Link do materiału znajduje się pod artykułem – kolejne szkoły mogą sięgnąć po te same scenariusze i tworzyć własne wersje sądeckiej lekcji krytycznego myślenia.
W broszurze pojawia się też przykład Finlandii (podobno modelu idealnej szkoły), gdzie krytyczne myślenie i edukacja medialna są traktowane jak codzienna szkolna praktyka, a nie nadzwyczajny „projekt” – i dokładnie w tę stronę, na swoją skalę, poszła sądecka „Samochodówka”.
Tak jak w fińskich szkołach powstały gotowe scenariusze, materiały i zadania do wykorzystania na różnych przedmiotach, tak tutaj wolontariusze razem z nauczycielami stworzyli własny, osadzony lokalnie pakiet: plakaty z kluczowymi pojęciami, filmiki, warsztaty z analizą motywów dezinformacji, spotkanie z dziennikarzem praktykiem.
Z Finlandii wzięta jest logika – uczyć młodych nie tyle „jak nie dać się oszukać”, ile jak spokojnie sprawdzać źródła, odróżniać fakty od komentarzy i rozumieć, kto i po co do nich mówi. Zespół Szkół Samochodowych pokazał, że to fińskie podejście da się przełożyć na realia zwykłej polskiej szkoły zawodowej: bez wielkich słów, za to z konsekwentnym budowaniem nawyków myślenia, które zostają z uczniami na długo po zakończeniu kampanii.
Całość tych działań – od przygotowania broszury „10 lekcji krytycznego myślenia dla Sądeczan”, przez szkolną kampanię w Zespole Szkół Samochodowych, aż po udostępnienie materiałów wszystkim szkołom ponadpodstawowym – jest realizowana w ramach programu „Młodzi Obywatele” z dofinansowaniem Ministerstwa Edukacji Narodowej.
_______________
Zadanie finansowane ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej, realizowane w ramach programu „Młodzi obywatele” na 2025 r.
